Ik kan mij als vertrouwenspersoon integriteit soms verwonderen over de uitingen in de pers bij een vermoeden van een misstand. Want wie of wat bepaalt de toon van het artikel? De hele range is te vinden, soms zelfs over dezelfde kwestie. Van terughoudend tot hard uithalend inclusief foto’s. Om nog maar te zwijgen van de reaguurders die soms een wedstrijd hebben in ongenuanceerde uitlatingen.

 

Aan de ene kant is de samenhang tussen de (vermeende) misstand en de morele verontwaardiging soms niet goed te vatten. Dan ligt het oordeel al vast, ook als later blijkt dat er niets van overblijft. Bureau Integriteitbevordering Openbaar Bestuur heeft een handreiking ‘Schandaalmanagement’ uitgebracht, vrij van haar site te downloaden. Een aanrader voor iedereen die interne kwesties door de (landelijke) pers opgepakt ziet worden. Aan de andere kant maakte ik een sterk staaltje mee van een aangeklaagde wethouder die vermoedelijke over uitstekende perscontacten beschikte.

 

Ik begeleidde in 2014 de melders die de betreffende wethouder aanklaagden op zowel zijn integriteit als zijn omgangsvormen. De kwestie haalde de landelijke pers. Maar wie had hier de regie over de tekst? “In een verklaring van de gemeente zegt de locoburgemeester dat hij de onderzoekers niet voor de voeten wil lopen. 'Daarom verban ik mezelf zolang uit het gemeentehuis.'”. De begeleidende stralende foto van de wethouder maakte dat de tekst bijna olijk aandeed. Dat deed bijvoorbeeld Ahne (Ommen) vorige maand toch anders.

 

Zowel de klacht als de melding werden ontvankelijk maar uiteindelijk niet gegrond verklaard. Wel nam de burgemeester het advies over van de Onderzoeksraad Integriteit Overheid (OIO) voor nader onderzoek en beleid.

 

In de zomer van dit jaar juichte de oud-wethouder in de pers dat hij wederom was vrijgesproken van niet-integer handelen door het rapport van Berenschot. Ditmaal was er echter een halve krantenpagina ruimte voor nuancering van zijn uitspraken door de burgemeester en werd er meer op de inhoud ingegaan.

 

Daar sloeg mijn verwondering om in respect: voor de journalist die beide zienswijzen de ruimte gaf. Voor de ex-wethouder die zich gerehabiliteerd voelt en dat politiek uitnut. Voor de burgemeester die verantwoording aflegt, transparant is over de genomen maatregelen en voor zijn ambtenaren gaat staan. En voor de melders, die de moed hebben opgebracht waardoor deze bal kon gaan rollen. Chapeau.

 

Vorige week werd Ommen opgeschrikt door het opstappen van burgemeester Marc-Jan Ahne (D66). Hij bood zijn ontslag aan vanwege een onderzoek van de Rijksrecherche naar een ‘persoonlijke financiële kwestie’. Als vertrouwenspersoon omgangsvormen en integriteit boeien mij deze krantenberichten altijd bovenmatig. Zowel op inhoud: wat is er eigenlijk gebeurd? Als op het proces: Hoe heeft het kunnen gebeuren en hoe vaak gebeuren dit soort zaken nou?

 

Feit is dat Nederland het internationaal ontzettend goed doet in onderzoeken naar de integriteit van het openbaar bestuur. Dat er in de pers zo openlijk geschreven wordt over integriteitkwesties ligt wat mij betreft eerder in het verlengde van deze toppositie dan dat het daarmee in tegenspraak zou zijn. 

Hoe staan we ervoor? 

2013 was een topjaar voor politici die in opspraak kwamen: 60 zaken waarvan 80% in de lokale politiek zo liet Vrij Nederland weten na onderzoek. Vooral de VVD kende veel integriteitkwesties. In 2014 nam het percentage ten val gekomen wethouders vanwege niet-integer optreden toe tot een derde van het totaal aantal aftredingen (Binnenlands Bestuur, januari 2015). ‘We’ nemen onze politici steeds strenger de maat. Niet integer handelen en de (mogelijke) schijn van belangenverstrengeling zijn de belangrijkste categorieën.

 

Nu gemeenten zoveel meer taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden hebben gekregen met de daarbij behorende gelden, zijn zij al aangespoord om hun integriteitbeleid aan te scherpen en uit te breiden. Als de verlokkingen toenemen, neemt de kans op schandalen ook toe. Onderstaande tabel uit het onderzoek van Binnenlands Bestuur lijkt daar al op te duiden. In mijn rol als integriteitcoördinator of vertrouwenspersoon zie ik werk aan de winkel, dat dan weer wel.

 

Percentage wethouders dat ten val komt door niet-integer handelen

2010 - 10,7%

2011 -   4,4%

2012 -   7,6%

2013 -  7,5%

2014 - 33,3%

In een tijdbestek van een maand had ik drie keer intervisie. En ja: de vergelijking dringt zich dan aan je op. Zeker omdat ik voor mijn herregistratie als vertrouwenspersoon volgens een strak format intervisie dien te hebben.